Begraafplaats met Romaanse kerktoren
Deze toren staat hier al enkele eeuwen en was het toegangsportaal van de verschillende kerken die hier hebben gestaan. De laatste kerk deed dienst tot 1932. Vanaf dat jaar is de huidige Sint Petruskerk aan de Kerkstraat het middelpunt van de parochie.
Ontstaan in dertiende eeuw
De toren is opgebouwd uit drie soorten stenen: ijzer-oersteen, mergelsteen en baksteen. Het onderste gedeelte, het ijzer-oersteen, dateert waarschijnlijk uit de dertiende eeuw. Later is hier een toegang in gemaakt, zodat de benedenruimte van de toren als toegangsportaal voor de kerk gebruikt kon worden. Het middelste gedeelte van de toren bestaat uit mergelsteen, en voor het bovenste gedeelte zijn hoofdzakelijk bakstenen gebruikt. In het bovenste gedeelte bevinden zich galmgaten en dichtgemetselde rondboogvensters.
Restauratie
In 1942 is de Bergense toren onder toezicht van Rijksmonumentenzorg gerestaureerd. In de laatste maanden van de Tweede Wereldoorlog lag de toren midden in de frontlinie van de strijdende partijen. Hij werd herhaaldelijk getroffen en na de bevrijding in 1945 was er weinig meer over van de Romaanse toren. Er zijn maatregelen getroffen tegen verder verval van dit rijksmonument. Het herstellen van de toren in de oorspronkelijke staat is door de kosten nog niet mogelijk.
Columbarium
In de ruïnetoren is een door Jo Verijdt ontworpen columbarium aangebracht. De urnen staan achter glas en in de avond is elke nis verlicht en straalt het geheel een rode gloed uit. Op 17 april 2004 is het columbarium in gebruik genomen.
Route kunsthuis de Bakkerij – Oude begraafplaats met Romaanse toren
Hoe een oude Romaanse toren haar glorie behoudt.
De Romaanse kerktoren in het Noord-Limburgse Bergen ziet eruit als een trotse ‘dame op leeftijd’ die parmantig boven de dorpskern uitsteekt. Trots mag ze zijn want ze heeft veel meegemaakt. Allereerst was ze onderdeel van een Romaanse kerk, vermoedelijk uit de 13e eeuw, waarvan ze in 1930 werd gescheiden. Het éénbeukig zaalkerkje werd gesloopt en ze bleef alleen achter met een begraafplaats om haar heen. Vervolgens lag ze in de Tweede Wereldoorlog in de frontlinie tussen de twee strijdende partijen. Ze werd meermaals getroffen, waardoor nauwelijks meer iets van haar is overgebleven. De toren is vervolgens in 1944 gerestaureerd.
In 1970 is de Romaanse toren opgenomen in het Monumentenregister omdat ze als element uit de kerkelijke geschiedenis van Zuid-Nederland van cultuurhistorische waarde is. Gelegen in het midden van de oude dorpskern is ze een baken van herkenning voor de inwoners en heeft ze voor hen een sociale, maatschappelijke en spirituele waarde.
Subsidies en vergunningen bij restauratie
In 2021 is voor de toren een bouwkundige inspectie uitgevoerd en geconstateerd dat restauratie- en onderhoudswerkzaamheden uitgevoerd moesten worden om verval te voorkomen.
Vincent Voorn, makelaar en projectleider bij Klement Rentmeesters: “Wij hebben het proces rondom de restauratie begeleid. Er is subsidie aangevraagd voor zowel de restauratie- als de reguliere onderhoudswerkzaamheden. Belangrijk is om bij restauratiewerkzaamheden de goede weg te bewandelen. Veel werkzaamheden zijn vergunning plichtig en mogen niet zomaar uitgevoerd worden. Zo mogen wijzigingen zeker geen afbreuk doen aan de cultuurhistorische waarde van een monumentaal object. De gemeente (zelf ook eigenaar van de toren) heeft een vergunning afgegeven voor de restauratiewerkzaamheden.
Het onderhouden van erfgoed vraagt specifieke expertise en elk monument is maatwerk. De Romaanse toren ligt op een begraafplaats en doet dienst als columbarium, een plaats voor urnen. Als monumenten door hun gebruik aantoonbaar openbaar toegankelijk zijn dan geldt een verhoogd subsidiepercentage (40% i.p.v 30%) volgens de Subsidie Monumenten 2022-2023 (Nadere subsidieregels Restauratie Monumenten 2022-2023) van de Provincie Limburg.
Maar wat wordt hieronder verstaan?
Hoeveel tijd moet het monument bijvoorbeeld toegankelijk zijn in één jaar? En moeten alle ruimtes toegankelijk zijn of is een minimaal percentage ook goed? Dit is kennis die je wel in huis moet hebben om het onderste uit de kan te halen en alle subsidiemogelijkheden te benutten,” aldus Vincent.
Na restauratie staat de toren weer als een huis.
De restauratie bestaat o.a. uit het vervangen van (mergel) gevelstenen en inboeten en vervangen van het voegwerk bij de ommuring van de begraafplaats. Plaatselijk wordt het metselwerk bij de oude en nieuwe ommuring versterkt met dubbele rvs-spiraalankers. Daarnaast wordt er subsidie aangevraagd voor het plaatsen van het steigerwerk.
De Romaanse toren in Bergen zal weer als een huis staan. Vincent: “We zijn blij dat we hebben kunnen bijdragen aan het waarborgen van de cultuurhistorische en architectonische waarde van deze toren. Deze dame zal goed geconserveerd de toekomst in gaan!”
